Không ai biết tường tận giếng nước ấy đã có tự bao giờ; Chỉ biết rằng nghe các cụ cao tuổi trong làng nhiều thế hệ kể lại thì các cụ sinh ra và lớn lên, đã thấy cái giếng ấy rồi. Cứ thế, đời này kế tiếp đời khác cho đến tận bây giờ. Không chỉ là địa điểm cung cấp nước ăn cho cả làng, mà còn có nhiều kỷ niệm với bao người; là niềm tự hào của nhiều thế hệ.
Giếng nước làng tôi. Ảnh: Quốc Sơn
Nằm giữa khu trung tâm văn hoá của làng, ngay bên cạnh ngôi đình, Nhà văn hóa – Khu thể thao, giếng nước như một chiếc gương lớn với diện tích mặt lên đến trên 800m2, đáy lòng chảo. Rốn giếng sâu, nước gần ngập một cây tre. Xung quanh được xây bao theo hình tròn từ mép đáy lên, đến nay nhiều chỗ sự liên kết giữa các hàng gạch vẫn còn tốt. Gần đây, nhân dân trong làng và chi hội NCT đã góp tiền xây thêm lan can phần vượt trên bờ và trồng con tiện. Xung quanh bờ được đổ bê tông. Tại vị trí đẹp nhất gần đường đi, trong dịp kỷ niệm 1000 Thăng Long – Hà Nội, những người con của làng sống xa quê còn ủng hộ xây một bể cảnh với núi non bộ lớn, chiều cao tới trên 3 mét!.
Nhờ
có mạch nước ngầm nên nước giếng rất trong, trên mặt còn thả “bèo ong”.
Dưới giếng có rất nhiều cá, nhưng rất ít khi đánh bắt. Thời bao cấp, có
lần người ta bắt được con cá mè “ta” nặng tới trên một yến.
Tuổi
chúng tôi lớn lên, trưởng thành đều ăn uống nước giếng làng. Nhiều phó
tiến sĩ, kỹ sư, bác sĩ, chuyên viên, anh hùng thời ấy đều nhờ ăn nước
giếng nơi đây mà thành đạt!. Những cô thôn nữ với mái tóc dài óng mượt,
gọn ghẽ, căng tròn trong bộ quần áo bà ba, chiều chiều ra giếng gánh
nước, soi khuôn hình của mình xuống mặt nước thật là gợi cảm, nên thơ.
Đôi nồi đất nung ngồi gọn ghẽ trong chiếc quang làm bằng dây song hay
cật tre, rồi đến đôi thùng tôn được treo trên móc xích vào hai đầu đòn
gánh “bằng” nhún nhẩy trên đường làng... như một bức tranh thuỷ mặc sống
động độc đáo hiếm có... Rồi những buổi gánh nước tập đoàn: năm bảy cô
rồng rắn nối nhau lần lượt gánh nước đổ đầy bể thành viên này đến thành
viên khác. Hình ảnh giếng nước làng tôi đã có mặt trong những thước phim
tài liệu do mấy hãng nước ngoài về quay cùng với những phụ nữ “ba đảm
đang” thời chống Mỹ.
Lại
nhớ, tháng 2 năm 1950, bom Pháp ném xuống làng đã làm sạt lở một góc bờ
giếng. Ngay mấy ngày sau làng đã xây lại. Người ta truyền nhau rằng
giếng làng rất “thiêng”. Thập kỷ 50 của thế kỷ trước, làng có một ông
tên là Hành, vợ mấy lần sinh toàn được con gái? Cũng vừa nhân lúc làng
cần thay nước ở giếng. Nhưng do giếng sâu, lại có mạch nước ngầm, nên
chưa có phương án thực hiện. Được hội đồng bô lão của làng đồng ý, ông
Hanh đã đặt mấy “cấp gầu sòng” từ trên bờ xuống tới đáy, với hàng chục
chiếc gầu tát suốt ngày đêm, nước đã cạn, giếng trở lại sạch sẽ. Không
biết có phải vì việc thiện và tâm linh ấy không mà sau đó vợ ông Hành
sinh hai người con trai liền!
Theo
cụ Pha năm nay 91 tuổi kể lại: Vợ chồng cụ “nên duyên có phận” cũng
khởi đầu từ chuyện gánh nước giếng. Hồi ấy là năm 1948, cô thôn nữ - bây
giờ là cụ bà - đi gánh nước, do kỹ thuật túm cổ quang và hướng đứng
múc nước chưa thành thạo, một bên nồi đất nung rời khỏi “trôn” quang nổi
trên mặt nước, trôi đi. Chiếc nồi bên kia đầu đòn gánh từ từ chìm
xuống. Mất thăng bằng, cô gái té nhào sau khi hét lên một tiếng. Cũng
may có chàng thanh niên lúc đó mới 18 tuổi – bây giờ là cụ ông - đi qua
vội vàng lao xuống... Người thanh niên sau đó đi bộ đội, lại được tham
gia chiến dịch Điện Biên, rồi trở lại quê nhà... Cô gái vẫn chờ... Bây
giờ hai cụ vẫn khỏe, con cháu của hai cụ người ở quê, người công tác
thoát ly trên thành phố, đều thành đạt trong học tập và cuộc sống....
Nhiều
năm nay, tuy không còn ai ăn nước ở giếng làng nữa nhờ có 98% số gia
đình trong làng có giếng khoan đã qua lọc để dùng trong sinh hoạt và
100% số hộ có bể hứng nước mưa - có bể chứa được trên chục khối - dùng
cho việc ăn uống. Tuy vậy, người dân trong làng vẫn cùng nhau giữ gìn
giếng làng như một vật báu thiêng liêng, một biểu tượng văn hoá tâm linh
không thể mất.
Cao Lãm, tháng 5 - 2011
Cao Lãm, tháng 5 - 2011
Mai Xuân Chức